Sera Gazı Protokolü (GHG Protocol): Kapsam 1, 2 ve 3 Emisyonları

Kumru Rende, PhD

Carbon and Sustainability Consultant | CDP Expert, SBTi Lead, Net-Zero Coach

November 1, 2023

Atmosferdeki CO2 konsantrasyonun, küresel sıcaklık artışıyla doğrudan bağlantılı olduğu yaygın olarak kabul edilen bir gerçektir. Bununla birlikte, küresel sıcaklıklardaki artış ekosistem üzerindeki yıkıcı etkilerle de doğrudan ilişkilendirilmektedir [1]. Bu durum 2015 yılında Paris'te düzenlenen Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Konferansı'nda CO2 emisyonlarının ve diğer sera gazlarının azaltılması ile küresel ortalama sıcaklık artışının 1,5 °C seviyesinde tutulabilmesi amacıyla bir plan üzerinde anlaşmaya varmak üzere 195 ülkeyi bir araya getirmiştir [2].

Atmosferdeki CO2 konsantrasyonu, sanayi devriminden önceki değeri olan 278 ppm'den mevcut durumda 420,09 ppm seviyesine kadar yükselmiştir [3]. Günümüzde hem regülasyonlar hem de ciddi seviyede etkileri görülen aşırı iklim olayları ülkelerin ve şirketlerin/kuruluşların bu alanda birtakım çalışmalar yapmasını gerekli kılmaktadır. Sera gazı emisyonlarının hesaplanması ve raporlanmasına yönelik girişimler ve ilgili standartlar mevcuttur. Bunlardan biri olan Sera Gazı Protokolü (GHG Protocol) Girişimi, dünya genelinde 170 uluslararası şirketin bir araya geldiği Cenevre merkezli bir koalisyon olan World Business Council for Sustainable Development (WBCSD) ve ABD merkezli çevre odaklı bir sivil toplum örgütü olan World Resources Institute (WRI) tarafından toplanan işletmeler, sivil toplum örgütleri (STK'lar), hükümetler ve diğer paydaşların yer aldığı çok paydaşlı bir ortaklıktır. 1998 yılında başlatılan Girişimin misyonu, iş dünyası için uluslararası kabul görmüş sera gazı (SG) hesaplama ve raporlama standartları geliştirmek ve bu standartların yaygın kullanımını teşvik etmektir [4]:

GHG Protokolü kapsamında sera gazı emisyonları 3 farklı kapsam altında değerlendirilmektedir [4]:

Kapsam 1: Doğrudan Sera Gazı Emisyonları

Doğrudan sera gazı emisyonları, şirketlerin sahip olduğu veya kontrol ettiği kaynaklarda açığa çıkan emisyonlardır. Kapsam 1 emisyonları, temel olarak şirket tarafından yürütülen aşağıdaki türdeki faaliyetlerin bir sonucudur:

• Elektrik, ısı veya buhar üretimi: Bu emisyonlar, sabit kaynaklarda (örn., kazanlar, fırınlar, türbinler) yakıtların yanması sonucu ortaya çıkmaktadır.

• Fiziksel veya kimyasal prosesler: Bu emisyonlar, kimyasalların ve malzemelerin üretimi veya işlenmesi (örn., çimento, kireç, cam, alüminyum, adipik asit, amonyak üretimi) gibi faaliyetlerin sonucunda açığa çıkmaktadır.

• Şirketin kontrol ettiği araçların kullanılması: Bu emisyonlar, şirketin sahip olduğu veya kontrol ettiği mobil yanma kaynaklarında (örn., kamyonlar, otobüsler, arabalar) yakıtların yanması sonucu ortaya çıkmaktadır.

• Kaçak emisyonlar: Bu emisyonlar, kasıtlı veya kasıtsız salımlardan kaynaklanmaktadır. Makinelerin eklem yerlerinden, contalardan ve keçelerden kaynaklanan emisyonlar; kömür madenlerinden ve gazların havalandırılmasından kaynaklanan metan emisyonları; soğutma ve klima ekipmanının kullanımı sırasında açığa çıkan hidroflorokarbon (HFC) emisyonları ve gaz taşımacılığı sırasında açığa çıkan metan gazı sızıntıları bu kapsama girmektedir.

Kapsam 2: Dolaylı Sera Gazı Emisyonları

Şirketler, sahip oldukları veya kontrol ettikleri ekipman veya operasyonlarda tüketilen satın alınmış enerji (örn., elektrik, buhar) kaynaklı emisyonları Kapsam 2 altında raporlamaktadır.

Kapsam 2 emisyonları, dolaylı emisyonların özel bir kategorisini oluşturur. Birçok şirket için satın alınmış elektrik, sera gazı emisyonlarının büyük kaynaklarından birini temsil etmekte olup azaltma fırsatları oluşturabilmesi açısından öne çıkmaktadır.

Kapsam 3: Diğer Dolaylı Sera Gazı Emisyonları

Kapsam 3, tüm diğer dolaylı emisyonların raporlanmasına izin veren kapsam olarak değerlendirilmektedir. Kapsam 3 emisyonları, şirketin faaliyetlerinin bir sonucu olarak ortaya çıkan ancak doğrudan şirket tarafından kontrol edilmeyen kaynaklarda açığa çıkan emisyonlardır.

Birçok kuruluş için Kapsam 3 emisyonları, toplam emisyonların açık ara en yüksek oranını oluşturmaktadır. Kapsam 3 emisyonlarının en düşük belirsizlikle hesaplanabilmesi için şirketlerin detaylı bir sera gazı emisyon envanterine sahip olmaları gerekir. Öncelikle, en yüksek emisyon açığa çıkan kaynaklar doğru şekilde belirlenmelidir. Bununla birlikte şirketlerin iyi organize edilmiş bir tedarik zinciri yönetim sistemi altyapısına sahip olması gerekir. Özellikle aşağı ve yukarı akış taşımacılığı ve dağıtımına yönelik verilerin sürekli olarak kayıt altında tutulması gerekir.

Kapsam 3 emisyonlarının hesaplanması aynı zamanda şirketlere sera gazı yönetiminde yenilikçi olma fırsatı sunması açısından önemlidir. Aşağıda belirtilen faaliyetler Kapsam 3 emisyonları altında değerlendirilmektedir:

• Satın alınan malzemelerin ve yakıtların çıkarılması ve üretimi

• Taşıma ve dağıtım ile ilgili faaliyetler (Satın alınan malzemelerin veya ürünlerin taşınması ve dağıtımı, Satın alınan yakıtların taşınması ve dağıtımı, Çalışanların iş seyahatleri, Çalışanların işe gidip gelmeleri, Satılan ürünlerin taşınması ve dağıtımı, Atık taşımacılığı)

• Kapsam 2'de yer almayan elektrikle ilgili faaliyetler (Elektrik üretiminde tüketilen yakıtların çıkarılması, üretimi ve taşımacılığı (Rapor veren şirket tarafından satın alınmış veya kendi üretmiş olabilir), Son kullanıcıya satılan elektriğin satın alınması, Bir iletim ve dağıtım (T&D) sisteminde tüketilen elektriğin üretimi (Son kullanıcı tarafından rapor edilir))

• Kiralık varlıklar, bayilikler ve dış kaynak kullanımı ile gerçekleştirilen faaliyetler

• Ürünlerin ve hizmetlerin kullanımı

• Atık bertarafı (Operasyonlar sırasında oluşan atıkların bertarafı, Satın alınan malzemelerin ve yakıtların üretimi sırasında oluşan atıkların bertarafı, Satılan ürünlerin kullanım ömrü sonu işlemleri)

Bu 3 kapsam bir araya gelerek, doğrudan ve dolaylı emisyonları yönetmek ve azaltmak için kapsamlı bir yönetim çerçevesi sunmaktadır. Şekil 1’de, bir değer zinciri boyunca kapsamlar ile doğrudan ve dolaylı emisyonlara neden olan faaliyetler arasındaki ilişki gösterilmektedir.

Şekil 1. Bir değer zinciri boyunca kapsamlar ile doğrudan ve dolaylı emisyonlara neden olan faaliyetler arasındaki ilişkinin şematik gösterimi

KAYNAKLAR

[1] IPCC, Climate Change Synthesis Report, International Panel on Climate Change, 2014. https://www.ipcc.ch/report/ar5/syr/.

[2] A. Savaresi, The Paris agreement: A new beginning?, Journal of Energy and Natural Resources Law. 34 (2016) 16–26. https://doi.org/10.1080/02646811.2016.1133983.

[3] GGRN, Greenhouse Gas Reference Network Estimated Global Daily CO2, (2022). https://gml.noaa.gov/ccgg/.

[4] WBCSD, WRI, A Corporate Accounting and Reporting Standard, Greenhouse Gas Protocol. (2012) 116. https://ghgprotocol.org/sites/default/files/standards/ghg-protocol-revised.pdf

Detaylı bilgiye aşağıdaki linkten ulaşabilirsiniz:

GHG Protocol Guidance

#sustainability #ESG #GHGProtocol #netzero